HERINNERINGEN AAN VIKTOR KORTSJNOI
door: Jaap Dros
Het zal de meeste schakers niet ontgaan zijn: onlangs overleed één van de sterkste schakers van de vorige eeuw: Viktor Kortsjnoi. Hij werd nét geen wereldkampioen. Wel speelde hij in 1978 een bloedstollende match om de wereldtitel tegen Anatoli Karpov in Baquio City op het eiland Luzon in de Philippijnen. Het ging het erom wie het eerst 6 punten bij elkaar had gespeeld. Kortsjnoi kwam met 5-2 achter, maar bleek nog niet verslagen: met een aantal excellent gevoerde eindspelen, die behoren tot de beste uit de schaakhistorie, wist hij in een luttel aantal ronden terug te komen tot 5-5 ( remises telden niet).
“Het is een loterij geworden”, zei een optimistische en stralende Kortsnoi tegen de wereldpers toen hij de stand van 5-5 had bereikt. In die 'loterij' bleek hij echter over een ‘niet’ te beschikken, want de volgende ronde, toen iedereen hem de beste kansen gaf, omdat Karpov wel gebroken zou moeten zijn, overspeelde hij zijn hand in een va banque en roekeloos opgezette Benoni-opstelling. Karpov greep onmiddellijk zijn kans en forceerde met enkele krachtzetten een stelling die Kortsjnoi na het afbreken ontgoocheld opgaf…….
Ik was toen 24 jaar en geheel verslingerd aan schaken. In die tijd moest je de zetten van dergelijke matches nog uit de krant halen. Er waren nog geen toernooiwebsites waarin je met wat muisklikken de partijen op je scherm krijgt voorgeschoteld. Mijn eerste gang was ’s morgens richting brievenbus, terwijl ik de stukken al op het bord klaar had staan. In de Volkskrant deed grootmeester Hein Donner in meeslepende en dramatische stijl verslag van de tweekamp, waarin soms het rationele verhaal geheel naar de achtergrond werd gedrongen door de aanwezigheid in de speelzaal van goeroes, parapsychologen, criminelen en hypnotiseurs. Dit alles werd aan de pers voorgeschoteld door de hysterische delegatiewoordvoerster Petra Leeuwerik in het ‘kamp Kortsjnoi’, terwijl de leider van ‘kamp Karpov’ Igor Baturinski kon bogen op een onberispelijke status als Sovjethardliner, met andere woorden: eveneens volstrekt onbetrouwbaar.
En toch was ik gegrepen door deze tweekamp. Er werd trouwens bij vlagen fantastisch gespeeld, door zowel Karpov, als Kortsjnoi.
Toen ik later eens een rondreis maakte op de Philippijnen heb ik Baquio City nog aangedaan en de universiteit bezocht waar de tweekamp had plaatsgevonden. Er werd door de studenten naar hartenlust gevluggerd, maar de klokken waren er schaars: ik schat één klok op ongeveer 6 á 7 spelers. De schakers hanteerden daar de volgende methode: de winnaar bleef bij de klok zitten en kreeg een nieuwe tegenstander. Het is mij nimmer gelukt om langer dan twee partijen aan de de klok te blijven kleven.
Kortsjnoi woonde nog enige tijd in Nederland alvorens hij in Zwitserland asiel kreeg, trainde het Olympiade-team en werd en passant nog een keer Nederlands kampioen met als ik mij goed herinner 3 punten voorsprong op de nummer twee.
In Kortsjnoi's nadagen trok schaakclub En Passant uit Bunschoten de stoute schoenen aan en stuurde de iconische grootmeester een uitnodiging voor hun jaarlijkse toernooi ( proberen: 'nee' heb je). Zijn aanwezigheid zou een geweldig sieraad én een sensatie zijn voor hun jaarlijkse snelschaaktoernooi. De invitatie bevatte een aantal bescheiden voordeeltjes voor de oude topper en wat niemand had verwacht, gebeurde: Kortsjnoi gaf vanuit Zwitserland te kennen dat hij wel wilde meedoen! De Bunschoters ontvingen de grootmeester met alle egards en legden hem in de watten en Kortsjnoi had het uitstekend naar zijn zin.
Ik schat dat er een kleine honderdvijftig schakers aan het toernooi deelnamen, waaronder zeker een handvol grootmeesters en een wel een dozijn schaakmeesters en………een Texelse afvaardiging met onder andere Thomas Richter, Dick van Barneveld, Gerard van Es en ik. Misschien waren er nog wel een paar Texelse schakers maar dat weet ik zo niet meer. Hoe dan ook, het lukte Gerard Van Es en mij om ons te plaatsen voor de uit 16 spelers bestaande hoofdgroep, waarin ook Kortsjnoi zat.
Dat betekende dus dat wij één op één tegen Kortsjnoi zouden snelschaken. En zo geschiedde: ik had wit en kreeg een Franse partijopzet te bestrijden. Dat ging me niet al te goed af: na een zet of twaalf liet ik per ongeluk, van de zenuwen, door de spanning – wat ú wilt, lezer – een pion instaan. Kortsjnoi nam een minuutje bedenktijd, hakte de pion eraf en een zet of zes, zeven later besliste hij de partij met een krachtzet, die mij geheel ontgaan was. Over en uit. Hij maakte nog een vriendelijke, beleefde opmerking over de pion die ik vergeten was te dekken - een mogelijkheid die blijkbaar niet bij hem opkwam; wat wil je ook op zo'n niveau! - en zei dat hij 'quite surprised was of the interesting pawnsacrifice' op een manier die mij deed vermoeden dat we hier met beleefde ironie te maken hadden. Ik antwoordde maar dat het voor mij 'a great honour' was dat ik tegen hem had mogen spelen. Met een vriendelijk knikje beëindigde hij onze conversatie.
Het Bunschoter toernooi was Kortsjnoi zo goed bevallen dat hij er nog een keer of misschien zelfs meerdere keren is teruggekeerd, dat weet ik niet precies meer; ik was er niet altijd bij. In één van die afleveringen zag ik hem - hij was toen écht een oude man - ten onder gaan tegen een nationale schaakmeester, maar dat kwam vooral omdat hij met een kapotte klok speelde: als hij de klok indrukte bleef zijn klok gewoon lopen. Ik zag het met mijn eigen ogen want ik stond er met mijn neus bovenop. Ik probeerde nog met wat handgebaren - spreken door omstanders was uiteraard verboden - mensen erop te attenderen, maar er was op dat ogenblik niemand van de organisatie ter plekke en Kortsjnoi ging onherroepelijk door zijn vlag. Wél trok hij van verbazing daarom zijn wenkbrauwen hoog op, maar hij zei niets en liet het erbij.
Hij is 85 jaar oud geworden. Gedurende de tijd dat ik actief schaak 'studeerde' deed hij altijd wel ergens mee aan een toptoernooi. Misschien won hij ze niet allemaal, maar wel een heleboel en zeker eindigde hij altijd ergens in de top. Een groot schaker is ons ontvallen!
Jaap Dros - Viktor Kortchnoi